အင္တာနက္မွ ရေသာ သတင္းအခ်က္အလက္ မ်ားကို စစ္ေဆးျခင္း

ကမာၻတခြင္လံုးက အခ်က္အလက္မ်ား (Data) နဲ႔ သတင္းမ်ား (Information) ကို ကမာၻလံုးဆိုင္ရာ ကြန္ရက္ (WWW) မွ ရရွိႏိုင္ပါတယ္္။ ဒီလို - ရႏိုင္တဲ့ သတင္း အခ်က္အလက္ မ်ားစြာ ရွိေနျခင္း နဲ႔ ထိုသတင္းမ်ား၏ မူလ အရင္းအျမစ္မ်ားကို သိရွိႏိုင္ရန္ မလြယ္ျခင္းေၾကာင့္ - အင္တာနက္မွ ရရွိလာေသာ အခ်က္အလက္မ်ားကို စနစ္တက် စစ္ေဆးတတ္သည့္ အေလ့အက်င့္ေကာင္း - တစ္ခုကို ေကာင္းစြာ ေမြးျမဴ ထားသင့္ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ အေနနဲ႔ သုေတသန တစ္ခု ျပဳလုပ္သည့္အခါမွာ ျဖစ္ေစ၊ သို႔မဟုတ္ တကၠသိုလ္ စာၾကည့္တိုက္တစ္ခုတြင္ ရွာေဖြေလ့လာသည့္ အခါမွာ ျဖစ္ေစ.. အသံုးျပဳရမည့္ စာအုပ္မ်ား၊ ဂ်ာနယ္မ်ားႏွင့္ အျခားေသာ အရင္းအျမစ္မ်ားဟာ ပညာရွင္မ်ား၊ စာအုပ္ထုတ္ေ၀သူမ်ားႏွင့္ စာၾကည့္တိုက္မွဴးမ်ားက ေကာင္းစြာ ျပဳစု၊ စစ္ေဆးထားျပီး ျဖစ္သည့္ အရာမ်ား ျဖစ္ၾကပါတယ္... ကၽြန္ေတာ္တို႔ ရွာေဖြေတြ႔ရွိသမွ် အရင္းအျမစ္မ်ား အားလံုးဟာ တနည္းနည္းျဖင့္ စစ္ေဆးထားျပီး ျဖစ္သည့္ အခ်က္အလက္မ်ား ျဖစ္ပါတယ္...

ကၽြန္ေတာ္တို႔ အေနနဲ႔ အင္တာနက္ကို အသံုးျပဳၾကတဲ့ အခါမွာ အထက္ပါ အေျခအေနနဲ႔ လံုး၀ ကြဲျပားျခားနားသြားျပီ ျဖစ္ပါတယ္္။ အခ်က္အလက္မ်ား မွန္မမွန္ စသည္ကို စိစစ္ ထားျခင္းမ်ဳိး လံုး၀မရွိသည့္ အေျခအေန ျဖစ္သည္ကို ေတြ႔ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္.. အေၾကာင္းရင္းကေတာ့ -

• မည္သူမဆို အင္တာနက္ စာမ်က္ႏွာတစ္ခုကို အလြယ္တကူ ဖန္တီးႏိုင္ျခင္း၊
• အရည္အေသြး အမ်ဳိးမ်ဳိးရွိေနေသာ စာရြက္စာတမ္းမ်ားကို ထုတ္လုပ္ ႏိုင္ျခင္း၊
• စာေရးသူ အမ်ဳိးမ်ဳိးတို႔က ၄င္းတို႔ စိတ္ၾကိဳက္ အေၾကာင္းအရာ အမ်ဳိးမ်ဳိးကို ဖန္တီးထုတ္လႊင့္ ႏိုင္ျခင္း

တို႔ေၾကာင့္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ အေကာင္းဆံုး အရည္အေသြးရွိေသာ အရင္းအျမစ္မ်ားႏွင့္အတူ ယံုၾကည္ႏိုင္ဖြယ္ရာ မရွိေသာ၊ စိတ္မခ်ရေသာ စာမ်က္ႏွာ မ်ားကိုလည္း အင္တာနက္ထဲမွာ ေတြ႔ၾကရမွာ ျဖစ္ပါတယ္... အင္တာနက္သည္ပင္လွ်င္ အသံုးျပဳသူမ်ားကို လြတ္လပ္ခြင့္ အျပည့္အ၀ေပးထားေသာ ေနရာတစ္ခု ျဖစ္ေနတဲ့အတြက္ သတင္း အခ်က္အလက္ တစ္ခု၏ အမွားအမွန္ ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ကို ဆံုးျဖတ္ပိုင္ခြင့္ကလည္း သက္ဆိုင္သူ တစ္ဦးခ်င္းစီမွာပဲ ရွိေနတာ ျဖစ္ပါတယ္...

ေအာက္မွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ အခ်က္အလက္မ်ားကေတာ့ - ပံုႏွိပ္ထုတ္ေ၀ထားသည့္ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို ေလ့လာ စစ္ေဆးရာမွာ ပညာရွင္မ်ား အေနနဲ႔ အမ်ားဆံုး အသံုးျပဳေလ့ရွိသည့္ စစ္ေဆးနည္းမ်ား ျဖစ္ၾက ပါတယ္။ ဒီနည္းလမ္းေတြကို အသံုးျပဳျပီး အင္တာနက္ေပၚမွ ေတြ႔ရွိေသာ အခ်က္အလက္မ်ား ကိုလည္း စမ္းသပ္ စစ္ေဆး ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္...

စဥ္းစားရန္ အခ်က္မ်ား

စာေရးသူ၊ ေရးထားသည့္ ေနရာ၊ ရႈျမင္ပံု သို႔မဟုတ္ ဘက္လိုက္မႈ၊ အျခားေသာ အရင္းအျမစ္မ်ားဆီသို႔ ရည္ညြန္းမႈ၊ အစစ္အေဆး ခံႏိုင္မႈ၊ အခ်ိန္ႏွင့္ တေျပးညီ ျဖစ္မႈ၊ ၀ါဒ ျဖန္႔ျခင္း (Propaganda) သတင္းမွား ေပးျခင္း (Misinformation)၊ လုပ္ၾကံသတင္း ေပးျခင္း (Disinformation) စသည္တို႔ႏွင့္ စပ္ဆိုင္ေနေသာ အခ်က္အလက္မ်ား ျဖစ္ေနျခင္း ရွိမရွိ၊ စာေရးသူ အေၾကာင္းအရာႏွင့္ အင္တာနက္ေပၚတြင္ အခ်ိန္ႏွင့္တေျပးညီ ရွိမရွိကို စစ္ေဆးႏိုင္သည့္ နည္းစနစ္မ်ား ...

စာေရးသူ - ဟာ သတင္း အခ်က္အလက္ တစ္ရပ္ကို စစ္ေဆးရာမွာ အဓိက အသံုးျပဳေလ့ရွိသည့္ အခ်က္တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ "ဤ အေၾကာင္းအရာကို မည္သူ ေရးသနည္း"။ စာေရးသူ တစ္ဦးအတြက္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ အေနနဲ႔ စစ္ေဆးၾကည့္သင့္တဲ့ အခ်က္အလက္မ်ားကို ေအာက္မွာၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္...

• မိမိ ေလ့လာ ေနသည့္ နယ္ပယ္အတြင္း လူသိမ်ားေသာ စာေရးသူ။ မိမိ ေကာင္းစြာ သိရွိ ရင္းႏွီးထားသူ ျဖစ္မျဖစ္။
• မိမိအေနျဖင့္ မသိရွိေသာ စာေရးသူ တစ္ဦးကို ေတြ႔ရေသာ အခါတြင္ -
• စာေရးသူကို မိမိ သိရွိထားျပီးေသာ အျခားစာေရးသူ တစ္ဦး သို႔မဟုတ္ မိမိယံုၾကည္ရသည့္ အျခားသူတစ္ဦးမွ အျပဳသေဘာ ေဆာင္သည့္ အေနအထားမ်ဳိးျဖင့္ ေဖာ္ျပထားျခင္းမ်ဳိး ရွိမရွိ
• စာေရးသူ၏ အင္တာနက္ စာမ်က္ႏွာကို မိမိယံုၾကည္ စိတ္ခ်ရသည့္ အျခားေသာ ေနရာတစ္ခုတြင္ ေတြ႕ရွိျခင္း သို႔မဟုတ္ ခ်ိတ္ဆက္ထားျခင္း ရွိမရွိ
• မိမိ ဖတ္ရႈေနသည့္ အင္တာနက္ စာမ်က္ႏွာတြင္ စာေရးသူ၏ ကိုယ္ေရးအခ်က္အလက္မ်ား၊ လက္ရွိ အေနအထား အစရွိသည့္ အခ်က္အလက္မ်ား ပါ၀င္ျခင္း ရွိမရွိ
• စာေရးသူ၏ ကိုယ္ေရး အခ်က္အလက္မ်ားကို အျခား စိတ္ခ်ယံုၾကည္ရသည့္ အင္တာနက္ ေနရာတစ္ခုတြင္ ျမင္ေတြ႔ရျခင္း ရွိမရွိ...
• အကယ္၍ အထက္ေဖာ္ျပပါ အေၾကာင္းအရာ တစ္ခုမွ် မပါရွိခဲ့ပါက စာေရးသူထံ ဆက္သြယ္ႏိုင္မည့္ လိပ္စာ၊ တယ္လီဖုန္းနံပါတ္၊ အီးေမးလ္လိပ္စာ ၊ အလုပ္အကိုင္ႏွင့္ သက္ဆိုင္သည့္ အခ်က္အလက္အခ်ဳိ႕ ပါရွိသင့္ေပသည္

ေရးထားသည့္ ေနရာ - ဟာလည္း ကၽြန္ေတာ္တို႔ ဖတ္ရမယ့္ ဘယ္လို စာမ်က္ႏွာ အတြက္မဆို စစ္ေဆးရာမွာ အေထာက္အကူ ရပါတယ္.. အင္တာနက္ စာမ်က္ႏွာ တစ္ခုကို ဖတ္ရတဲ့ အခါမွာ အဲဒီ စာမ်က္ႏွာနဲ႔ သက္ဆိုင္တဲ့ အရာမ်ားကိုလည္း အခုလို စစ္ေဆးႏိုင္ပါေသးတယ္...

• ဖတ္ေနတဲ့ စာမ်က္ႏွာမွာ အဖြဲ႔ အစည္း တစ္ခုခုရဲ႕အမည္ ပါ၀င္ေနျခင္း ရွိမရွိ၊ စာမ်က္ႏွာရဲ႕ ေခါင္းစီးေနရာ၊ အေျခေနရာ သို႔မဟုတ္ ထင္ရွားတဲ့ ေနာက္ခံေရစာ ရုပ္ပံု စတဲ့ အစိပ္အပိုင္း တစ္ခုခုမွာ တကၠသိုလ္တစ္ခုခု သို႔မဟုတ္ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခုခုရဲ႕ ၀က္ဘ္ဆိုဒ္ျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားျခင္း ရွိမရွိ၊ အဲဒီ စာမ်က္ႏွာကေန တစ္ဆင့္ အဲဒီဆိုဒ္ရဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္သူထံ ဆက္သြယ္ ႏိုင္ျခင္း ရွိမရွိ
• အကယ္၍ မရွိပါက ထိုအခ်က္မ်ားကို ေဖာ္ျပထားသည့္ စာမ်က္ႏွာတစ္ခုကို သြားႏိုင္သည့္ လမ္းေၾကာင္း၊ အခ်ိတ္အဆက္ ရွိမရွိ၊ ရွိခဲ့လွ်င္လည္း ဆာဗာတစ္ခုတည္း ေပၚတြင္ (သို႔မဟုတ္) အုပ္စု တစ္ခုတည္းတြင္ ျဖစ္မျဖစ္..
• ၄င္း အဖြဲ႔ အစည္းမွာ မိမိတို႔ ေလ့လာေနသည့္ နယ္ပယ္အတြက္ အေထာက္အကူ ျပဳမျပဳ
• မိမိ၏ ေလ့လာမႈ ေခါင္းစဥ္ႏွင့္ ဆီေလ်ာ္ေသာ အဖြဲ႔အစည္း ျဖစ္မျဖစ္..
• စာေရးသူနဲ႔ ဆာဗာတို႔ၾကားမွာ ရွိေနတဲ့ အဆက္အစပ္ကို ေသခ်ာစြာ သိႏိုင္ျခင္း ရွိမရွိ.. မိမိ ၾကည့္ေနသည့္ စာမ်က္ႏွာမ်ားမွာ စာေရးသူ၏ အသက္ေမြး ၀မ္းေက်ာင္းဆိုင္ရာ ကၽြမ္းက်င္မႈမ်ား၊ သို႔မဟုတ္ ၄င္း၏ ကၽြမ္းက်င္မႈ နယ္ပယ္ကို ျမင္ေတြ႔ရႏိုင္ျခင္း ရွိမရွိ.. သို႔မဟုတ္ လြတ္လပ္စြာ ေနတတ္ၾကတဲ့ သဘာ၀အရ စာေရးသူနဲ႔ သက္ဆိုင္တဲ့ အေနအထား တစ္ခုမွ မပါရွိျခင္း...
• မိမိဖတ္ရႈေနတဲ့ အင္တာနက္စာမ်က္ႏွာကို သိမ္းထားေပးတဲ့ ဆာဗာကို စစ္ေဆးႏိုင္ျခင္း ရွိမရွိ၊ dnslookup နဲ႔ whois စတဲ့ အင္တာနက္ ပရိုဂရမ္မ်ားရဲ႕ အကူအညီနဲ႔ စစ္ေဆးႏုိင္ပါတယ္..
• အင္တာနက္ စာမ်က္ႏွာဟာ အဖြဲ႔အစည္း တစ္ရပ္ရဲ႕ အစိပ္အပိုင္း တစ္ခုမဟုတ္ဘဲ ပုဂၢိဳလ္ တစ္ဦးတစ္ေယာက္ရဲ႕ ကိုယ္ပိုင္ အင္တာနက္ေနရာ တစ္ခု ျဖစ္မျဖစ္ စစ္ေဆးသင့္ပါတယ္.. ဒီအခ်က္ကို စစ္ေဆးတဲ့ အခါမွာအထူး သတိထားရမွာ ျဖစ္ပါတယ္..

ရႈျမင္ပံု သို႔မဟုတ္ ဘက္လိုက္မႈ က - သတင္းအခ်က္အလက္ ေတြဟာ ဘယ္ဘက္ကိုမွ မလိုက္ဘဲ ၾကားေနသေဘာ၊ အရွိအတိုင္း သေဘာကို ရႏိုင္ဖို႔ ခဲယဥ္းတဲ့ သဘာ၀ကို အမွတ္ရေစပါတယ္.. သတင္း (Information) တစ္ခု ျဖစ္လာေစဖို႔အတြက္ အခ်က္အလက္မ်ား (Data) ကို ေရြးခ်ယ္ပံုေဖာ္ၾကတာ ျဖစ္တဲ့ အတြက္၊ ဘယ္ရႈေထာင့္ကေန ကိုယ္စားျပဳေနတာလဲ ဆိုတာ ျဖစ္လာပါတယ္.. စာေရးသူတိုင္းဟာ သူဆိုလိုခ်င္တဲ့ အခ်က္ကို အေထာက္အထား ခိုင္လံုေၾကာင္း ျပခ်င္ၾကတာ သဘာ၀ပဲ ျဖစ္ပါတယ္.. အဲဒါေၾကာင့္ သူ႔အျမင္အေပၚ အေထာက္အကူ ျဖစ္လာေစမယ့္ အခ်က္အလက္မ်ားနဲ႔ သတင္းမ်ားကို အသံုးျပဳရပါတယ္.. အင္တာနက္မွာ ေတြ႔ရွိတဲ့ သတင္းတစ္ခုကို စစ္ေဆးတဲ့ အခါမွာ သင္ၾကည့္ေနတဲ့ အဲဒီ သတင္းကို ဘယ္သူေပးတာလဲ၊ သူတို႔ရဲ႕ အျမင္ သို႔မဟုတ္ ရပ္တည္မႈ ဘယ္လိုရွိလဲ ... ဆိုတာေတြကို စစ္ေဆးဖို႔ အေရးၾကီးပါတယ္.. အင္တာနက္ နာမည္ေက်ာ္ရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းမ်ားထဲမွာ ၄င္းကို စီးပြားေရးအတြက္ နဲ႔ေရာ လူမႈေရး၊ ႏိုင္ငံေရးေတြ အတြက္ပါ လြတ္လြတ္လပ္လပ္ အသံုးခ်ႏိုင္ျခင္းလည္း အပါအ၀င္ ျဖစ္ပါတယ္... အဲဒီနယ္ပယ္မ်ားဟာ အခ်က္အလက္မ်ားကို ေကာင္းေကာင္း အသံုးခ်ျပီး လိုခ်င္တဲ့ အဓိပၸါယ္ေရာက္ေအာင္ ေဖာ္ေလ့ရွိတဲ့ ေနရာမ်ား ျဖစ္တဲ့ အတြက္ပါပဲ... (ဒီအေၾကာင္းေတြကိ အေသးစိတ္ ဖတ္ခ်င္ရင္ေတာ့ ေအာက္မွ ေဖာ္ျပထားတဲ့ ေနရာေတြကေန သြားဖတ္ႏိုင္ပါတယ္...;;)
သတင္းအခ်က္အလက္ တစ္ခုရဲ႕ ရပ္တည္မႈကို စစ္ေဆးတဲ့ အခါမွာ ပိုင္ဆိုင္မႈ သို႔မဟုတ္ ဆက္ႏြယ္မႈမ်ားကို အေျခခံပါတယ္..

• ပထမဆံုး အေနနဲ႔ အင္တာနက္ စာမ်က္ႏွာရဲ႕ လိပ္စာ (URL) ကို မွတ္ထားပါ.. အဲဒီလိပ္စာဟာ အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခုရဲ႕ အင္တာနက္ဆာဗာမွာ ထားရွိတဲ့ စာမ်က္ႏွာ ျဖစ္မျဖစ္ စစ္ေဆးပါ..
• တကယ္လို႔ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ၾကည့္ေနတဲ့ အင္တာနက္ စာမ်က္ႏွာဟာ အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခုက ျဖစ္ေနခဲ့မယ္ဆိုရင္ အဲဒီ အဖြဲ႔အစည္းနဲ႔ သက္ဆိုင္တဲ့ သတင္းမ်ားကို ပိုမို ေကာင္းမြန္တဲ့ အျပဳသေဘာနဲ႔ ပံုေဖာ္ေရးသားထားတာ ေတြ႔ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္..
• တကယ္လို႔ အဲဒီ အဖြဲ႔အစည္းက ထုတ္လုပ္ ေရာင္းခ်ေနတဲ့ ထုတ္ကုန္ေတြကို ၾကည့္ေနတာ ဆိုရင္ေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ဟာ - ေၾကာ္ျငာတစ္ခုကို ၾကည့္ေနတာ ျဖစ္တဲ့ အေၾကာင္း - သတိရေနလိုက္ပါ
• တကယ္လို႔ အျခားေသာ ႏိုင္ငံေရး အဖြဲ႔အစည္း တစ္ရပ္ရဲ႕အင္တာနက္ စာမ်က္ႏွာ တစ္ခု (၀က္ဘ္ဆိုဒ္ တစ္ခု)က ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ အခ်က္အလက္ေတြကို ဖတ္ေနရျပီဆိုရင္ေတာ့ - သင္ဟာ ဆန္႔က်င္ဘက္ အျမင္ေတြကို ဖတ္ေနတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္..
• ကိုယ္ၾကည့္ေနတဲ့ အင္တာနက္ စာမ်က္ႏွာဟာ ႏိုင္ငံေရး သို႔မဟုတ္ စိတ္ဓါတ္ ေရးရာပိုင္းဆိုင္ရာ ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ားနဲ႔ ထူေထာင္ထားတဲ့ အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခုရဲ႕ အင္တာနက္ ဆာဗာေပၚက ျဖစ္ေနခဲ့မယ္ ဆုိရင္
• ကိုယ္ ရွာေနတာက လူသားမ်ဳိးႏြယ္နဲ႔ သက္ဆိုင္တဲ့ သိပၸံနည္းပညာ ဆိုင္ရာ သတင္းမ်ားကို ရွာေဖြေနတာ ဆိုရင္ ႏိုင္ငံေရး အဖြဲ႔အစည္းတစ္ခုကေန အဲဒီလို အေၾကာင္းအရာမ်ဳိးကို ရႏိုင္မရႏိုင္ စဥ္းစားၾကည့္ဖို႔ လိုပါတယ္..
• အစြန္းေရာက္တဲ့ အျမင္ေတြကို အလြယ္တကူ စစ္ေဆး ေတြ႕ရွိႏိုင္လိမ့္မယ္ လို႔ ဘယ္ေတာ့မွ မယူဆပါနဲ႕... အဲဒီလို အျမင္ေတြကို ထိုးေဖာက္ စည္းရံုးေနတဲ့ အင္တာနက္ ေနရာအခ်ဳိ႕ကို ၾကည့္လိုက္ရင္ ပညာေရးဆိုင္ရာ အတြက္လို႔ ထင္ရေအာင္ လုပ္ထားတာ ေတြ႔ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္.. ပိုျပီး အေသးစိတ္ သိခ်င္ ရင္ေတာ့ နယူးေယာ့တိုင္း ၁၉၉၉ မတ္ ၁၈ မွာပါရွိတဲ့ Rising Tide: Site Born of hate ကို ဖတ္ၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္

သုေတသနႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ နယ္ပယ္ အမ်ားစုမွာ အျငင္းပြားဖြယ္ ေမးခြန္းမ်ားစြာ ပါရွိေနျပီး၊ တခါတရံမွာ အခ်က္အလက္ တစ္ခုအတြက္ ပိုမို အျငင္းပြားဖြယ္ ျဖစ္လာေလေလ၊ ပိုျပီးစိတ္၀င္စားစရာ ေကာင္းလာေလေလ ျဖစ္တတ္တာ ေတြ႕ရပါတယ္.. အင္တာနက္ရဲ႕ တည္ေဆာက္ထားပံုကိုက အသံုးျပဳသူတိုင္းကို သတင္းအခ်က္အလက္ ကိုယ္တိုင္ ထုတ္လုပ္သူမ်ား အလြယ္တကူ ျဖစ္လာေအာင္ ဖန္တီးေပးထားတဲ့ အတြက္ အမ်ဳိးမ်ဳိး အေထြေထြေသာ အျမင္မ်ား၊ တဖက္ေစာင္းနင္း ရပ္တည္မႈမ်ားကို အင္တာနက္ထဲမွာ အမ်ားဆံုး ျမင္ေတြ႔ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္..

ဆက္လက္ ေဖာ္ျပပါမည္....

ရည္ညြန္း-
http://www.lib.berkeley.edu/TeachingLib/Guides/Internet/Evaluate.html
http://www.library.jhu.edu/researchhelp/general/evaluating/#e